Αδένωμα υπόφυσης

Τι είναι το αδένωμα της υπόφυσης;

Το αδένωμα υπόφυσης ή όγκος στην υπόφυση είναι ένας καλοήθης ενδοκρανιακός όγκος. Πρόκειται για ανώμαλη ανάπτυξη κυττάρων μέσα στον πρόσθιο λοβό του αδένα της υπόφυσης στη βάση του εγκεφάλου (πίσω από τη μύτη). Τα αδενώματα παραμένουν περιορισμένα στην υπόφυση ή στους γύρω ιστούς, μεγαλώνουν αργά και δεν μεταδίδονται σε άλλα μέρη του σώματος.

Αδένωμα υπόφυσης. Το αδένωμα της υπόφυσης αναπτύσσεται στον πρόσθιο λοβό της υπόφυσης

Πώς χωρίζονται τα αδενώματα της υπόφυσης ανάλογα με τη λειτουργικότητά τους;

Η υπόφυση παράγει μια σειρά από ορμόνες που επηρεάζουν άλλους αδένες και διάφορες σημαντικές λειτουργίες του σώματος. Κάποια από τα αδενώματα της υπόφυσης μπορούν να παράγουν υπερβολικές ποσότητες ορμονών, οι οποίες με τη σειρά τους προκαλούν υπερβολική παραγωγή άλλων ορμονών σε άλλους αδένες. Κάποια άλλα μπορούν να περιορίσουν τη φυσιολογική λειτουργία της υπόφυσης και να προκαλέσουν μειωμένη παραγωγή ορμονών. Τα αδενώματα της υπόφυσης χωρίζονται ανάλογα με τη λειτουργικότητα τους σε:

• Μη λειτουργικά, μη ορμονοεκκριτικά αδενώματα της υπόφυσης. Τα αδενώματα αυτά δεν παράγουν ορμόνες. Προκαλούν συμπτώματα όταν αποκτήσουν ικανό μέγεθος και πιέσουν τον αδένα της υπόφυσης (υποϋποφυσισμός: μειωμένη λειτουργία της υπόφυσης) ή τα παρακείμενα νεύρα (οπτικό νεύρο, οφθαλμοκινητικά νεύρα)
• Λειτουργικά, ορμονοεκκριτικά αδενώματα της υπόφυσης. Τα αδενώματα αυτά παράγουν ορμόνες. Προκαλούν συμπτώματα ανάλογα με το είδος των ορμονών που παράγουν. Διακρίνονται σε:
  
  Αδενώματα που παράγουν προλακτίνη. Ονομάζονται προλακτινώματα και αποτελούν το 50% του συνόλου των όγκων.
  Αδενώματα υπόφυσης που παράγουν αυξητική ορμόνη. Αποτελούν το 20% του συνόλου των όγκων. Όταν εμφανίζονται σε μικρή ηλικία προκαλούν γιγαντισμό, ενώ σε ενήλικες προκαλούν ακρομεγαλεία.
  Αδενώματα υπόφυσης που παράγουν αδρενοκορτικοτρόπο ορμόνη. Αποτελούν το 15% του συνόλου των όγκων. Στην πλειοψηφεία τους (80%) πρόκειται για μικροαδενώματα.Τα αδενώματα αυτά προκαλούν τη νόσο του Cushing, η οποία οφείλεται σε υπέρμετρη έκκριση αδρενοκορτικοτρόπου ορμόνης. Αυτή με τη σειρά της προκαλεί υπερπλασία του φλοιού των επινεφριδίων και αύξηση της κορτιζόλης στο αίμα.
  Αδενώματα υπόφυσης που παράγουν ωχρινοτρόπο και ωοθυλακιοτρόπο ορμόνη (γοναδοτροπίνες). Ονομάζονται και γοναδοτρόπα αδενώματα. 
  Αδενώματα που παράγουν θυρεοτρόπο ορμόνη. Ονομάζονται και θυρεοτρόπα αδενώματα.

Πώς χωρίζονται τα αδενώματα της υπόφυσης ανάλογα με το μέγεθός τους;

Τα αδενώματα της υπόφυσης χωρίζονται ανάλογα με το μέγεθος τους σε δύο κατηγορίες:

• Μακροαδενώματα. Πρόκειται για μεγαλύτερα αδενώματα της υπόφυσης με διάμετρο μεγαλύτερη από ένα εκατοστό (διάμετρος >1cm). Μπορεί να είναι είτε λειτουργικά είτε μη λειτουργικά.
• Μικροαδενώματα. Πρόκειται για μικρότερα αδενώματα της υπόφυσης με διάμετρο μικρότερη από ένα εκατοστό. (διάμετρος <1cm). Μπορεί να είναι είτε λειτουργικά είτε μη λειτουργικά.

Ποια είναι τα συμπτώματα του αδενώματος της υπόφυσης;

Δεν προκαλούν όλα τα αδενώματα της υπόφυσης συμπτώματα. Αρκετά από αυτά ανευρίσκονται σε απεικονιστικές εξετάσεις που γίνονται για άλλους λόγους (τυχαία ευρήματα). Σε πολλές από αυτές τις περιπτώσεις δεν χρειάζονται άμεση θεραπεία.

Τα αδενώματα της υπόφυσης μπορεί να προκαλέσουν αυξημένη έκκριση ορμονών, με αποτέλεσμα διάφορα προβλήματα στο σώμα. Τα μακροαδενώματα μπορούν να προκαλέσουν πίεση στη υπόλοιπη υπόφυση με αποτέλεσμα τη μείωση παραγωγής ορμονών (υποϋποφυσισμός) με εξαίρεση την παραγωγή προλακτίνης. Μπορούν, επίσης, να ασκήσουν πίεση και στους γύρω ιστούς με σημαντικότερη την πίεση του οπτικού νεύρου. 

Συμπτώματα και σημεία σχετικά με πίεση από το αδένωμα υπόφυσης:

• Πονοκέφαλος
• Απώλεια όρασης, ειδικά περιφερικής
• Ναυτία, έμετος
• Οφθαλμοκινητικές διαταραχές
• Συμπτώματα από ανεπάρκεια ορμονών
• Αδυναμία
• Ανωμαλίες περιόδου
• Απώλεια τριχοφυΐας σώματος
• Σεξουαλική δυσλειτουργία
• Αυξημένη συχνότητα και ποσότητα ούρησης
• Αθέλητες αυξομειώσεις βάρους

Συμπτώματα λειτουργικών αδενωμάτων της υπόφυσης (σχετικά με αλλαγές στα επίπεδα ορμονών)

Τα λειτουργικά αδενώματα της υπόφυσης προκαλούν αυξημένη παραγωγή ορμονών. Μπορούν να δημιουργηθούν διαφορετικοί τύποι λειτουργικών όγκων, προκαλώντας ο καθένας ειδικά συμπτώματα και σημεία και, μερικές φορές, συνδυασμό αυτών.

Αδενώματα υπόφυσης που παράγουν αδρενοκορτικοτρόπο ορμόνη (ACTH)

Αυτοί οι όγκοι παράγουν σε περίσσεια την αδρενοκορτικοτρόπο ορμόνη, η οποία διεγείρει τα επινεφρίδια να παράγουν υπερβολικές ποσότητες κορτιζόλης. Ως αποτέλεσμα έχουμε το σύνδρομο Cushing. Σημεία και συμπτώματα του συνδρόμου αυτού μπορούν να περιλαμβάνουν:

• Συσσώρευση λίπους στον αυχένα, στον κορμό και στην κοιλιακή χώρα
• Πανσεληνοειδές προσωπείο
• Υψηλή αρτηριακή πίεση
• Υψηλές τιμές σακχάρου (ζαχάρου) αίματος
• Αδυναμία μυών
• Δερματικές αλλοιώσεις
• Υπεριδρωσία
• Ψυχικές διαταραχές

Αδενώματα υπόφυσης που παράγουν αυξητική ορμόνη (GH)

Αυτοί οι όγκοι παράγουν περίσσεια αυξητικής ορμόνης. Συμπτώματα και σημεία από τα υπερβολικά επίπεδα αυξητικής ορμόνης μπορούν να περιλαμβάνουν:

• Αδρά χαρακτηριστικά προσώπου
• Αύξηση μεγέθους χεριών και ποδιών
• Αυξημένη εφίδρωση
• Υψηλές τιμές σακχάρου (ζαχάρου) αίματος
• Καρδιολογικά προβλήματα
• Πόνοι αρθρώσεων
• Αυξημένη τριχοφυΐα σώματος
• Ασύμμετρη οδοντοστοιχία 

Αδενώματα υπόφυσης που παράγουν προλακτίνη

Υπερπαραγωγή προλακτίνης από αδένωμα υπόφυσης (προλακτίνωμα) μπορεί να προκαλέσει μείωση των φυσιολογικών επιπέδων των σεξουαλικών ορμονών, οιστρογόνων στις γυναίκες και τεστοστερόνης στους άνδρες. Η υπερβολική προλακτίνη στο αίμα επηρεάζει διαφορετικά άνδρες και γυναίκες.

Στις γυναίκες, το προλακτίνωμα μπορεί να προκαλέσει:

• Διαταραχές ή έλλειψη καταμήνιου κύκλου
• Γαλακτόρροια

Στους άνδρες, μπορεί να προκαλέσει:

• Στυτική δυσλειτουργία
• Στειρότητα
• Απώλεια γενετήσιας επιθυμίας (Libido)

Τα επίπεδα προλακτίνης στο αίμα βοηθούν να τεθεί η διάγνωση καθώς μπορούν να είναι πολύ υψηλά. Χρησιμοποιούνται, επίσης, για τον έλεγχο της επιτυχίας της θεραπείας (μειώνονται με επιτυχή θεραπεία).

Ποια είναι η θεραπεία του αδενώματος της υπόφυσης;

Η επιλογή της θεραπείας εξαρτάται από το είδος του αδενώματος (εκκριτικό ή όχι), το μέγεθός του (μακρο- ή μικροαδένωμα) και την ύπαρξη ή όχι συμπτωμάτων. Μπορεί να συστηθεί:

Αναμονή και παρακολούθηση του αδενώματος της υπόφυσης

Σε περίπτωση μικρών, μη λειτουργικών αδενωμάτων της υπόφυσης μπορεί να συστηθεί στάση αναμονής με απλή παρακολούθηση του αδενώματος της υπόφυσης με διαδοχικές απεικονιστικές εξετάσεις.

Χειρουργική θεραπεία για αδένωμα της υπόφυσης

Κατά τη χειρουργική θεραπεία επιχειρείται εξαίρεση του αδενώματος της υπόφυσης. Μπορεί να συστηθεί από τον θεράποντα ιατρό σε περίπτωση πίεσης νευρικού ιστού (κυρίως του οπτικού νεύρου με διαταραχές όρασης), σε περίπτωση πονοκεφάλων ή σε ορμονικές δυσλειτουργίες. Ιδιαίτερη περίπτωση επείγουσας ένδειξης χειρουργικής παρέμβασης αποτελεί η υποφυσιακή καταπληξία.

Τα είδη των επεμβάσεων που χρησιμοποιούνται είναι τα ακόλουθα:

• Διασφηνοειδική εξαίρεση του αδενώματος της υπόφυσης. 
  
  Στις περισσότερες περιπτώσεις χρησιμοποιούνται ενδοσκόπια ή ειδικοί διαστολείς. Η πρόσβαση γίνεται από την κοιλότητα της ρινός (μύτης) με ακόλουθη διάνοιξη του σφηνοειδούς κόλπου κάτω από το τουρκικό εφίππιο, μέσα στο οποίο βρίσκεται το αδένωμα της υπόφυσης.
  
  Διασφηνοειδική ενδοσκοπική προσπέλαση αδενωμάτων υπόφυσης
  
  
• Διακρανιακή εξαίρεση του αδενώματος της υπόφυσης
  
  Η επέμβαση αυτή είναι γνωστή ως κρανιοτομία. Χρησιμοποιείται πολύ πιο σπάνια από τη διασφηνοειδική προσπέλαση για την εξαίρεση αδενωμάτων της υπόφυσης. Προτιμάται σε περιπτώσεις με μεγάλη επέκταση του όγκου ενδοκρανιακά έξω από το τουρικό εφίππιο.

Κρανιοτομία: Διάνοιξη και αναδίπλωση δέρματος (1), αφαίρεση τμήματος οστού, το οποίο επανατοποθετείται στο τέλος της επέμβασης (2), διάνοιξη μήνιγγας (μεμβράνης που καλύπτει τον εγκέφαλο) και εξαίρεση του αδενώματος της υπόφυσης (3).

Φαρμακευτική αγωγή

Η φαρμακευτική θεραπεία όγκων υπόφυσης εφαρμόζεται κυρίως σε λειτουργικούς όγκους – εκείνους που παράγουν υπερβολικές ποσότητες ορμονών.

• Προλακτινώματα: Είναι οι συχνότεροι όγκοι της υπόφυσης και ανταποκρίνονται εξαιρετικά σε φάρμακα όπως η καβεργολίνη και η βρωμοκρυπτίνη, που μειώνουν τα επίπεδα της προλακτίνης και συρρικνώνουν τον όγκο.
• Αδενώματα αυξητικής ορμόνης (ακρομεγαλία): Αντιμετωπίζονται με σωματοστατίνες (οκτρεοτίδη, λανρεοτίδη) ή ανταγωνιστές του υποδοχέα της αυξητικής ορμόνης όπως η πεγβισομάνη.
• Σύνδρομο Cushing: Οι όγκοι που παράγουν ACTH μπορούν να αντιμετωπιστούν με κετοκοναζόλη, μετυραπόνη ή άλλα φάρμακα που μειώνουν την παραγωγή κορτιζόλης.

Ακτινοχειρουργική

Η ακτινοχειρουργική θεραπεία των όγκων της υπόφυσης αποτελεί μια σύγχρονη, μη επεμβατική μέθοδο αντιμετώπισης καλοήθων ή λειτουργικών όγκων στον ενδοκρινή αδένα του εγκεφάλου. Χρησιμοποιείται κυρίως όταν η χειρουργική αφαίρεση δεν είναι δυνατή, όταν υπάρχει υποτροπή του όγκου ή όταν η φαρμακευτική αγωγή δεν αποδίδει.

Τι είναι η ακτινοχειρουργική;

Η ακτινοχειρουργική δεν απαιτεί τομή ή αναισθησία. Αντί γι’ αυτό, εφαρμόζει υψηλής ακρίβειας δέσμες ακτινοβολίας (π.χ. μέσω Gamma Knife, CyberKnife ή LINAC) που στοχεύουν με ακρίβεια χιλιοστού τον όγκο της υπόφυσης, χωρίς να επηρεάζουν τους γύρω ιστούς.

Σε ποιες περιπτώσεις χρησιμοποιείται;

• Όταν ο όγκος δεν αφαιρείται πλήρως με τη χειρουργική μέθοδο.
• Σε λειτουργικά αδενώματα που συνεχίζουν να εκκρίνουν ορμόνες παρά τη φαρμακευτική θεραπεία.
• Σε μη λειτουργικά αδενώματα που προκαλούν συμπίεση σε ζωτικές δομές, όπως τα οπτικά νεύρα.

Πλεονεκτήματα

• Υψηλή ακρίβεια και στοχευμένη δράση.
• Ελάχιστος κίνδυνος για επιπλοκές.
• Δεν απαιτείται νοσηλεία.
• Κατάλληλη για ηλικιωμένους ή ασθενείς με άλλα προβλήματα υγείας.

Η ακτινοχειρουργική θεραπεία όγκων υπόφυσης ενισχύει την αποτελεσματικότητα των υπαρχουσών μεθόδων και αποτελεί σημαντικό εργαλείο στην εξατομικευμένη φροντίδα ασθενών με ενδοκρινικούς όγκους.

Ο νευροχειρουργός Dr. Δημήτριος Ζευγαρίδης βρίσκεται στη διάθεσή σας για να σας ενημερώσει πλήρως σχετικά με το αδένωμα στην υπόφυση. Μάθετε τι είναι ο όγκος στην υπόφυση, με ποια συμπτώματα εκφράζεται, πώς γίνεται η διάγνωσή του και ποιες οι επιλογές για τη θεραπεία του. Πραγματοποιήστε την επικοινωνία σας με τον ιατρό μέσω τηλεφώνου και κλείστε ραντεβού στο ιατρείο του.